Mi smo šuplji ljudi
Mi smo punjeni ljudi
Jedno o drugo oslanjamo se
Glave ispunjene slamom. Vaj!...
Tomas Eliot, Šuplji ljudi

Književna djela u svim razdobljima istorije ljudskog duha predstavljala su nepresušan izvor inspiracije. Ovaj moćni tezaurus najvećih opšteljudskih vrijednosti uticao je na formiranje psihičkog profila ljudi, nadahnjivao ih i proširivao njihove etičke, estetske, društvene i kulturne vidike.
Ova konstatacija može se odnositi na magijsku moć književnosti u kontekstu opšteg. Međutim, komunikacija i interakcija sa literarnim djelom počiva na mnogo složenijim referencama. Tako u likovnom stvralaštvu umjetnik polazeći od unutrašnjeg doživljaja pokušava da jednu formu – jezik, tekst transponuje u drugu formu - vizuelno, plastičko, sa ciljem da spoznajni izvor dobije novi smisaoni karakter. Prenošenje idejnog korpusa iz jednog medija u drugi moguće je samo ako svaki od njih zadrži svoje speicifičnosti, svoja „prirodna" svojstva. Tako se iz umjetnikovih unutrašnjih duhovnih opažanja, koja su bazirana na idejnom podtekstu knjige, rađa jedna nova iskonska slika - predstava.
Na činjenici da pisana riječ i likovno djelo predstavljaju jednakovrijedne apstraktne i simboličke forme, vajarka Ivana Radovanović je koncipirala izložbu The Hollow Men (Šuplji ljudi) kao svojevrsnu interpretaciju pjesme Tomasa Eliota Šuplji ljudi iz 1925. godine. Međutim, prije analitičkog pristupa tumačenju ove izložbe istakla bih krucijalnu činjenicu da ovdje nije riječ o ilustraciji književnog djela već o kreativnoj slobodi umjetnice čiji likovni vokabular kojim izražava svoj misaoni, osjećajni i duhovni svijet, karakteriše snažna individualna nota.
Šta je zapravo Ivana našla u Eliotovoj pjesmi koja je ušla u antologije svjetske književnosti? Koje su je tanane duhovne niti povezale sa njom? Ovdje nije riječ samo o preuzimanju naziva pjesme The Hollow Meni i njenog sadržaja , već njen dublji značenjski smisao koji joj je otrkrio pisac preko slikovitog karaktera pjesničkog jezika i svog subjektivnog stava prema svijetu u kojem dominiraju praznoglavi i isprazni ljudi, svijetu u kojem nestaju ljubav i poštovanje i ostaje samo groteskna predstava. U idejnom konceptu Eliot, kako sam kaže, oslanja se na Šekspirovog Julija Cezara i knjigu Džozefa Konrada Srce tame u kojima je našao psihološko-sociološke elemente koji su bliski njegovom pogledu na život, a na čiji se progresivni vremenski kontinuum nadovezuje Ivana Radovanović svojim radovima prezentiranim na izložbi The Hollow men, izložbi koja počiva na simultanosti prošlosti, sadašnjosti i budućnosti.
Analizirajući ovu izložbu neću praviti direktnu komparaciju sa narativnim slojem njenog inspirativnog izvora, mada će on nesumnjivo podsvejsno uticati na tumačenje rada Ivane Radovanović, umjetnice koja je otvorila svoje kreativne vidike prema literarnom i novim formama plastičkog izraza.
Ko je, i od čega je sazdan „šuplji čovjek" Ivane Radovanović? Prije svega, kao materijalizovani objekt koji ima simboličko-metaforičko značenje on je dobio originalnu vajarsku interpretaciju. Mikrokosmos čovjeka i mikrokosmos svijeta našli su se u jednom složenom odnosu prema opštem, ali i pozicioniranom odnosu prema konkretnom mediju.
Dok su njene ranije skulpture antropomorfnih karakteristika, realizovane u materijalima koji se smatraju sinonimom trajnog i neuništivog, bile nosioci snažanog energetskog naboja i unutrašnjeg pokreta, dotle su statične figure iluzivnih energetskih svojstava, koje čine dio kompleksnog rada The Hollow men ostvarene u materijalima koji su podložni vremenskim promjenama i uništenju. Ivanine figure iako napravljene od potrošnih prirodnih i industrijskih materijalȃ, ograničenog vremenskog trajanja, imaju intenciju da produže iluziju postojanosti i dugovječnosti.
Materijali od kojih pravi/ šije i puni svoje skulpture, a koji se danas spaljuju kao materijalni otpad, možemo povezati sa sižeom Eliotove pjesme u kojoj su ključne i riječi: spaljivanje i vatra, koja se smatra parabolom i simbolom postojanja svega suštinskog i svega prolaznog u svetu. Ona Elitov društveni otpad, ali i otpad savremenog društva izjednačava sa ekološkim otpadom koji metaforičkim jezikom postmoderne imaju isto figurativno značenje. Tako Ivana vreće od jute koje karakterišu kolorističke nijanse zemljanih boja, gruba dinamička struktura tkanine i vidljive industrijske oznake - plave i crvene linije, kao elementi koji na skulpturi stvaraju igru slikovnog i taktilnog, spaja/šije vidljivim šavovima u stilu onoga što danas nazivamo patchwork (krpež), a koje asociraju na kreaturu Frankeštajna – zla koje nije nestalo već se umnožilo i naselilo svijet ravnodušnih. Ova obličja, bez glave i ruku, nekada i bez nogu, ispunjena slamom, sinonim su čovjeku od slame koji u prenosnom smislu označava imaginarnu i prividnu osobu koja služi kao pokriće stvarnim, anonimnim i nedodirljivim osobama i pojavama. Preko njih autorica otkriva/prikriva egzistencijalnu ispraznost našeg vremena u kontekstu morbidne i nedefinisane atmosfere prolaznosti.
Pojedinačne skulpture dobijaju svoj smisaoni karakter tek u skupinama - gomili izgubljenoj u procjepu kolektivno nesvjesnog, što je uticalo na mogućnost variranja postavke koja može da se prilagodi ambijentalnom prostoru enterijer/eksterijer, a njihov raspored zavisi od koncepcije autorke koja se rukovodi sopstvenim estetskim i likovnim sadržajima. Ove figure/polufigure/bezglave forme, definisane trupom i nogama, ili samo trupom, imaju monumentalne dimenzije koje nas podsjećaju na vertikale megalita Stoun Hendža. Ivana ih postavlja u prostoru ograničenog polja dejstva kao forme koje lebde iznad tla / sugerisanog malim gomilicama zemlje i neba /sugerisanog prazninom koja otvara put beskraju.
U toj šumi od gigantskih figura, posjetilac postaje minorna, bespomoćna individua u modrenoj drami apsurda koja dobija razmjere Gigantomahije u kojoj umjesto izvorne agresije, vlada latentni mir, odsustvo simulacije duha i svijesti, što dublje i snažnije utiče na psihu posmatrača.
Očigledno je da skulptorske forme prate Ivanini spekulativni aspekt umjetnosti, njen egzistencijalistički odnos prema nesigurnom svijetu u kojem društveno-socijalni status savremenog čovjeka predstavlja nešto na šta se ne smije „zažmuriti", jer je svijet zapravo velika pozornica na kojoj se odvija vječna drama između čovjekovih unutrašnjih pogleda na svijet i onog što zapravo on predstavlja. Po mjeri svoje umjetničke istine i zavidnih kreativnih potencijala Ivana je pokazala kako se imaginacijom, osjećanjima, logičkim mišljenjem, intelektualnim mogućnostima, zapravo smišljenom duhovnom akcijom može oblikovati nova stvarnost koja je zasnovana na kauzalnom odnosu: verbalno / vizuelno / spoznajno , naslijeđeno / iskustveno, realno / fantastično.
Završne riječi Eliotove pjesme: Ovako svetu dođe kraj/ Ne s tutnjom već s cviljenjem, šire se i ispunjavaju zatvoreni/otvoreni prostor izložbe The Holow men sa figurama čija se metaforička i fizička praznina stapaju sa prazninom prostora, podsjećajući nas da je umjetnica shodno svojim sopstvenim zakonima na originalan način uspjela da pojmovno prenese u predstavni sadržaj, u gotovo opipljivi svijet tišine ispunjen nestvarnom atnosferom koja upozorava na prolaznost života i izvjesnost smrti.
Izložbom The Hollow men Ivana Radovanović, saradnica na FLU na Cetinju, laureat mnogih nagrada, danas već uvaženo i cijenjeno ime u savremenoj crnogorskoj skulpturi, pokazala nam je širok dijapazon svojih kreativnih i misaonih profilacija, sazrijevajući na činjenici da umjetničkih istina ima mnogo, a njihovo otkrivanje predstavlja najveću draž magije uvijek otvorene umjetničke avanture.